Metamorfoze heeft in het najaar van 2023 voor het traject Archieven & Collecties 8 projecten goedgekeurd van verschillende erfgoedinstellingen. Zij kunnen aan de slag met het conserveren en digitaliseren van hun geselecteerde archieven. Aan het eind van het traject komt het resultaat via de website van de erfgoedinstelling online beschikbaar. Maak kennis met de 7 projecten die inmiddels zijn gestart.
Scheepvaartmuseum: Collectie Handschriften (1450-1970)
De collectie handschriften biedt informatie over scheepvaart, scheepsbouw, navigatie, geografie, reizen en cartografie. De handschriften zijn interessant voor iedereen die geïnteresseerd is in scheepvaartgeschiedenis en historische reis- en landbeschrijvingen. Maar ook voor stamboomonderzoekers is het een mooie bron met informatie over varende voorouders.
De originele scheepsjournalen, reisverslagen en herinneringen/mémoires geven een beeld van de reizen aan boord van koopvaardij-, marine- en VOC-schepen en van pleziervaart. Een deel van de collectie handschriften heeft een technische aard. Dat zijn handschriften over navigatie en scheepsbouw uit de zeventiende tot en met de negentiende eeuw.
Stichting Instandhouding Landgoed Prattenburg: Archief Landgoed Prattenburg (1694-1879)
Het archief van het Landgoed Prattenburg gaat over het beheer van bossen, boerderijen en huizen. Het biedt informatie over de ontwikkeling van de landgoederen en buitenplaatsen in de provincie Utrecht. Maar het bevat ook een verzameling brieven die een inzicht geven in het leven op het landgoed. De chartercollectie met 230 charters uit de periode 1401-1839 maakt ook onderdeel uit van dit project.
Dit archief is een aanvulling op het Familiearchief Van Asch van Wijck dat in 2018 via Metamorfoze is geconserveerd en gedigitaliseerd en inmiddels online beschikbaar is via Het Utrechts Archief.
Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid: Doesburgse Brievencollectie (1777-1821)
Bij een verbouwing van het postkantoor in Doesburg in 1930 werd op de zolder een bijzondere kist gevonden. In de kist zaten 760 ongeopende brieven die tussen 1777 en 1821 op het postkantoor zijn achtergebleven. De geadresseerden konden of wilden de brieven toen niet in ontvangst nemen.
In de periode vóór de komst van postzegels (1852) werd het porto niet door de verzender maar door de ontvanger betaald. De postbode kon het geld niet incasseren als de brief niet werd bezorgd. De niet te bezorgen brieven belandde uiteindelijk op het postkantoor en werden na een bepaalde periode vernietigd. Het is bijzonder dat de Doesburgse brieven bewaard zijn gebleven.
De brieven zijn van ‘gewone’ mensen, van geliefden, ouders die hun zoon schrijven die als soldaat in Doesburg gelegerd was, brieven over geldzorgen, of met bestellingen van stoffen en andere producten.
De brievencollectie biedt historische informatie over de periode van de Bataafse Republiek en belicht economische, politieke, religieuze, sociale en psychologische aspecten.
Er werden toen nog geen enveloppen gebruikt. De brief werd opgevouwen, in zichzelf gestoken, dichtgelakt met zegellak en verstuurd. Deze verzameling is ook interessant vanwege het papier, de inkt, de zegels, de verzendkosten met rood potlood of krijt erop geschreven, de bijzondere stempels, de rouwbrieven, de manier waarop ze zijn opengeknipt of -gesneden en de vouwwijze van de brieven.
Noord-Hollands Archief: Bedrijfsarchieven en glas-in-loodontwerpen Willem Bogtman (1882-1955) en aanverwanten Pronk (1912-1997)
Willem Bogtman was grafisch ontwerper, glasschilder, glazenier, monumentaal kunstenaar en vervaardiger van mozaïeken. In 1915 werd hij bekend met zijn 106 vierkante meter grote glazen overkapping voor het trappenhuis van het Scheepvaarthuis in Amsterdam. Het bedrijfsarchief bevat bedrijfsadministratie, glasnegatieven, foto's, ontwerptekeningen, objecten, cartons (ontwerptekeningen op ware grootte voor glas-in-loodramen) en documentatie vanaf de oprichting in 1912 tot de beëindiging in 2005.
Jaap Pronk (1898-1977) en Eduard van Bommel (1889-1958) werkten voor het glasatelier Bogtman en begonnen in 1924 met hun eigen glasatelier in Haarlem. Na het overlijden van Eduard van Bommel zette Jaap Pronk het glasatelier onder eigen naam voort. De collectie bestrijkt het werkzame leven van Pronk met de Bogtmantijd (1916-1923), de periode met het gezamenlijke atelier onder de naam Atelier Jaap Pronk en Van Bommel (1924-1958) en na het overlijden van Van Bommel met het atelier onder zijn eigen naam.
Dit project bevat ook acht ontwerptekeningen voor glas-in-lood ramen in de Hervormde kerk te Santpoort-Noord van glazenier, graficus, schilder en mozaïekkunstenaar Nico Schrier (1900–1989). Ook hij is opgeleid en werkzaam geweest in het atelier van Bogtman, voordat hij in 1924 zelfstandig verder ging samen met Huib de Ru (1902-1980).
Het Nieuwe Instituut: Brievencollecties 6 Nederlandse architecten (1876-1990)
Voor dit project zijn de brievencollecties geselecteerd van 1. W. Dudok; 2. C. van Eesteren; 3. P.J.H. Cuypers; 4. J. Niegeman; 5. S. van Ravesteyn en 6. M.J. de Casseres.
Het zijn zowel zakelijke als persoonlijke brieven, met architecten, stedenbouwers, kunstenaars en designers, nationaal en internationaal. Ze wisselden hun uitgangspunten uit over restauratie van gebouwen en van nieuwbouw en stelden die ter discussie.
De brieven van Van Eesteren bijvoorbeeld hebben betrekking op zijn rol als docent en professor, maar de collectie bevat ook correspondentie met familie, vrienden en vakgenoten. Van Cuypers zijn verschillende archieven geselecteerd, zoals het Cuypersbureau-archief (CUBA) met alle uitgevoerde (en niet uitgevoerde) projecten van het bureau over de periode 1849-1948 en het archief van de Cuypers Werkplaats in Roermond waar veel van het (kerk)meubilair werd uitgevoerd. De selectie bevat ook een deel met persoonlijke documenten en foto’s (CUYP) en de archieven van de bouw van het Rijksmuseum en Kasteel de Haar.
Zeeuws Archief: Delta-archieven (1944-1987)
Uit de Delta-archieven is een selectie gemaakt van de archieven van de Deltadienst en zijn voorgangers. In deze archieven zijn ingrijpende aanpassingen in het landschap en de infrastructuur vastgelegd. Belangrijke onderdelen waren het inkorten van de kustlijn door afsluiting van de zeearmen, het ophogen van dijken tot Deltahoogte en het ontwerpen van innovatieve, grote en complexe waterkeringen. Door de afdammingen werd de kustlijn, de directe grens tussen zee en land, aanzienlijk verkort. In plaats van een 700 km grillige kustlijn, ontstond er een min of meer rechte kustlijn van 80 km. In deze werken komen tal van disciplines bij elkaar: waterbouw, civiele techniek, landbouw, visserij, recreatie, natuurontwikkeling en landschapsontwerp.
De voorgangers van de Deltadienst bieden informatie over de schade die de ramp aanrichtte en de gevolgen hiervan voor de bevolking. De archieven van de Dienst Dijkherstel Zeeland en Dienst Droogmaking Walcheren bevatten foto’s van de schade die het water achterliet en tevens veel gegevens, zoals betrokken bedrijven, personeelslijsten en bouwmaterialen die getuigen van de enorme inspanning en de ontwikkeling van nieuwe techniek die nodig was voor het herstel.
Vanwege de grote omvang van de archieven van de Deltadienst (ruim 400 meter) is er voor dit project een selectie gemaakt, met de intentie om voor het vervolg een nieuwe aanvraag in te dienen.
Collectie Overijssel/Historisch Centrum Overijssel: Archieven Politieke Opsporingsdiensten en Politieke Recherche Afdelingen Zwolle en Kampen (1945-1951)
De vorming van dit archief startte in roerige tijden, toen de bevrijding van Nederland bijna een feit was en een overgangsperiode ontstond waarin de Duitse bezetter zich zou terugtrekken en het wettig Nederlands gezag kon terugkeren. Dit laatste werd een taak van het Militair Gezag, dat de opsporing en berechting van politiek verdachten, Duitse inlichtingen- en sabotagediensten en oorlogsmisdadigers zoveel mogelijk in goede banen moest leiden. Voor die eerste groep stelde zij door Nederland 80 lokale POD-en (later PRA-en) in, voor de tweede groep de IVD, naderhand BNV, en voor de laatste groep het Bureau voor Opsporing Oorlogsmisdrijven (BOOM) en de 13 subcommissies (SOOM).
In Zwolle en omgeving werkten deze diensten nauw samen. De archiefvorming van deze diensten werd centraal geregeld door de POD (later PRA) Zwolle en werd vanaf 1948 overgenomen door Gemeentepolitie Zwolle.
Het archief bevat onder andere:
- De administraties van de opsporingsdiensten van Zwolle, Kampen, Steenwijk en Zwartsluis.
- Een deel van de opsporingsdossiers van de POD en de SOOM te Zwolle.
- Alle delen van de lokale afdeling van het Bureau Nationale Veiligheid (BNV) te Zwolle, waaronder de gedeponeerde archivalia van de 15e sectie van de Canadian Field Security.
Het archief bevat unieke en ingrijpende, persoonlijke documenten van collaborateurs en medeplichtigen, verzetslieden, onderduikers, al dan niet opgepakt bij razzia’s, de getuigen, omstanders, ambtenaren en instanties. Vele familiegeschiedenissen kruisen de gebeurtenissen die door deze groepen personen in de dossiers zijn opgetekend; voor velen de eerste en laatste keer dat zij hun verhaal hebben gedaan.
Het ‘verzamelarchief’ van de Zwolse Gemeentepolitie bevat dossiers die persoonlijke verhalen vertellen over de betrokkenen bij deze onderzoeken, variërend van wraakzuchtige buren tot onbekende verzetshelden en mensen die in Zwolle en omgeving werden verraden en de oorlog niet overleefden.
Het POD/PRA-archief bevat informatie voor de reconstructie van gebeurtenissen zoals razzia's, internering van NSB'ers en behandeling van gevangenen in de regio Zwolle. Het biedt informatie over burgers en uitvoerende opsporingsambtenaren, maar ook over de gemeentebesturen van Zwolle en randgemeenten en hun functionarissen, al dan niet in relatie tot andere delen van Nederland. Daarnaast biedt het archief inzicht in het herstel van de rechtsstaat, met nadruk op de oostelijke regio en Zwolle, na de bevrijding. Het onthult details over de werking van opsporingsdiensten en hun relatie tot andere delen van Nederland.
