Als coördinator bij Metamorfoze heb ik al veel moois gezien: archieven van nationaal belang, stuk voor stuk toppers. Maar één heeft wel een hele speciale indruk gemaakt: het archief van het High Court of Admiralty, ofwel de Prize Papers, in Nederland bekend geworden onder de naam Sailing Letters.
Tijdens de oorlogen met Engeland in de 17de en 18de eeuw werden schepen gekaapt en hun lading in beslag gekomen. De aan boord aanwezige zeepost en scheepspapieren zijn eeuwenlang bewaard, aanvankelijk in de Tower of Londen, tegenwoordig in The National Archives in Kew nabij Londen. Nergens anders zijn dergelijke bijzondere bronnen in zulke grote hoeveelheden uit zo’n lange, aaneengesloten en belangrijke periode uit de Nederlandse geschiedenis aangetroffen. Daarbij komt dat een groot deel ervan brieven zijn van ‘gewone mensen’, van wie nauwelijks geschreven materiaal is overgeleverd. Van de naar schatting 40.000 brieven van en aan zeelieden, kooplieden en hun familie, betreft bijna de helft privébrieven. Ze geven een indringend beeld van het dagelijkse leven van opvarenden en de achtergebleven huisgenoten.
Duizend dozen
In het archief van de Engelse rechtbank, die bepaalde of een kaping rechtmatig was, bevinden zich ongeveer duizend dozen met buitgemaakt Nederlands materiaal. Zeven dozen zijn intussen met subsidie van Metamorfoze geconserveerd en gedigitaliseerd. De scans zijn online te raadplegen bij het Nationaal Archief en de transcripties ervan staan op de website van het Meertens Instituut. Het project Sailing Letters kent inmiddels vele spin-offs, van universitaire onderzoeksprogramma’s zoals 'Brieven als Buit' van de Universiteit van Leiden tot het tv-programma 'Brieven boven water'. De vijf delen van Sailing Letters Journaal geven aan deze rijke en bijzondere historische bron bredere bekendheid.
Journalen en ganzenveren
Van grote waarde is ook de zakelijke post, die nieuwe feiten oplevert of historische gebeurtenissen in een ander perspectief plaatst. Behalve brieven zijn dat een dichtgeslagen scheepsjournaal met de ganzenveer op de laatste bladzijde waarin melding wordt gemaakt van een Engels schip aan de horizon, een verslag van het vertrek van de Hollanders uit Nieuw-Nederland of dat van een opstand op een Zeeuws slavenschip, zelden bewaarde huiswerkoefeningen van stuurlieden, verloren gewaand en zelfs volslagen onbekend drukwerk. Er zit ook overheidsarchief tussen dat dus ontbreekt in de archieven waar het behoort te berusten, van VOC-monsterrollen en journalen van marineschepen tot correspondentie van de WIC. En in 1803 werd tien jaar administratie van de slavenforten in West-Afrika, onderweg naar Nederland, door de Engelsen buitgemaakt. Deze administratie gaat nu mee in een tweede Metamorfozeproject voor de Sailing Letters.
Ware tijdcapsules
De Prize Papers vormen een unieke bron die voor meerdere disciplines en invalshoeken van onderzoek van belang is, voor het maritieme en koloniale verleden, de ontwikkeling van taal en dialect, de geschiedenis van wetenschap en mentaliteit. Ware tijdcapsules zijn de pakketten brieven met meegestuurde edelsteentjes en medicijnen, zelfs met in Zuid-Afrika verzamelde zaden die na 200 jaar nog levenskrachtig blijken te zijn en ontkiemen als ze alsnog geplant worden. Het openen van een doos is elke keer weer een historische sensatie van jewelste. Dichterbij kan geschiedenis haast niet komen.
Dit is een aangepaste versie van het artikel dat eerder is verschenen in: ARCHIEVENBLAD 118/2 (maart 2014)
