Het zuiveren van lucht is sinds de jaren negentig standaardpraktijk in depots en magazijnen. Tegenwoordig vragen we ons af hoe zinvol luchtzuivering voor het behoud van papier is.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft daarom, met hulp van Metamorfoze, de luchtzuivering geanalyseerd in samenwerking met vier internationaal toonaangevende instellingen: het Nationaal Archief en de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, het Nationalmuseet in Kopenhagen en de Schweizerische Nationalbibliothek in Bern.
In de jaren tachtig stond luchtverontreiniging bovenaan alle politieke agenda’s. De dramatische beelden van stervende bossen en door zure regen aangetaste monumenten hebben ook hun neerslag gehad in archieven en bibliotheken. Onderzoek naar de effecten van luchtverontreiniging op papier en leer heeft tot een omvangrijke hoeveelheid technische vakliteratuur geleid. De impliciete boodschap van deze stapel is duidelijk: luchtverontreiniging vormt een bedreiging. Of niet? In ieder geval werden uit voorzorg vanaf 1994 de ventilatiesystemen bij alle rijksarchieven van chemische filters voorzien.
Uitkomst van analyse
Voor archieven zijn de technische details van luchtzuivering wettelijk vastgelegd in de Archiefregeling. Het blijkt een tweesnijdend zwaard. Regels scheppen duidelijkheid over hoe te handelen, maar kennis over onderliggende argumenten, veronderstellingen en onopgehelderde details verdwijnt uit het zicht zodra er een regel van kracht wordt. Wetenschappelijke discussies worden gesloten. Het discours van vandaag dwingt ons echter de discussie te heropenen en na te gaan waarom we doen wat we doen. Hoe groot zijn de schadelijke effecten van luchtverontreiniging op papier precies? In diverse studies zijn de gerapporteerde verschillen in vergeling en verbrossing uiterst klein, en zouden evengoed het gevolg kunnen zijn van andere verschillen in opslagcondities. De analyse van de Rijksdienst en partners laat zien dat de invloed van luchtverontreiniging naar verwachting minimaal is. Deze bevinding staat haaks op het schrikbeeld dat de vakliteratuur oproept.
Het Nationale Duurzame Depot
De Koninklijke Bibliotheek en het Deense Nationalmuseet hebben op basis van de onderzoeksresultaten hun koers aangepast. In samenspraak met de Rijksgebouwendienst plaatst de bibliotheek in te renoveren klimaatinstallaties geen chemische filters. En het Nationalmuseet heeft de chemische filters geschrapt uit een te bouwen depot. Het Nationaal Archief en de Schweizerische Nationalbibliothek hebben meer tijd nodig voor een gedifferentieerde aanpak.
Verzameld onder de noemer van het Nationale Duurzame Depot zoeken verschillende erfgoedinstellingen in Nederland, op initiatief van de Rijksdienst, naar manieren om hun museale collecties energiezuiniger en kostenefficiënter op te slaan. Dit kan door depots zo luchtdicht mogelijk te maken. Het onderzoek maakt duidelijk dat de effecten van zowel interne als externe luchtverontreiniging voor wat betreft papiercollecties verwaarloosbaar zijn. Een duurzaam depot gaat niet ten koste van een duurzame collectie.
Frank Ligterink is onderzoeker roerend erfgoed bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Met dank aan Giovanna Di Pietro van de Hochschule der Künste in Bern, Henk Porck van de Koninklijke Bibliotheek en Gerrit de Bruin van het Nationaal Archief, beide in Den Haag, voor hun essentiële bijdrage aan het onderzoek.
Foto: Jos Uljee (KB)
