Drie nieuwe Metamorfozeprojecten zijn onlangs gestart. De Stichting Omroep Muziek voor bladmuziek uit de periode rond WOII, het Regionaal Archief Tilburg voor het archief van de schepenbank van de heerlijkheid Tilburg en Goirle (1408-1811) het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) voor de archieven van alternatieve bewegingen (1842 -1963). Als eindresultaat komen de archieven online beschikbaar via de website van de erfgoedinstelling.
Schepenbank Tilburg en Goirle
In het archief bevinden zich losbladige stukken, met touw bijeengebonden stukken, registers met een perkamenten omslag en stukken met een papieren omslag. Het zijn merendeels dossiers van processtukken (civiel) en voogdij- en boedelrekeningen met bijlagen.
Bijzonder is dat 99% van de bevolking van Tilburg en Goirle op een of andere manier voorkomt in het schepenbankarchief. Bijvoorbeeld in de civiele processen en voluntaire zaken. In de periode 1408-1811 zijn voor de schepenbank van Tilburg en Goirle 400 criminele processen gevoerd en ruim 7400 civiele processen. In het archief bevinden zich nog eens duizenden stukken voluntaire zaken.
In het archief vinden we ook het reilen en zeilen van een grote heerlijkheid gedurende een roerige politieke periode die werd gekenmerkt door oorlogen en de gevolgen daarvan, zoals oorlogscontributies, rondtrekkende en plunderende legerbendes en epidemieën.
Ontwikkeling van textielnijverheid
Tilburg werd in de negentiende eeuw een van de belangrijkste en grootste textielsteden van Nederland, vooral in de productie van wollenstoffen. De basis daarvoor werd al in de voorafgaande eeuwen gelegd. In de archieven van de schepenbank (civiele processen en voluntaire zaken) zien we in de zestiende en zeventiende eeuw al intensieve contacten en handelsbetrekkingen tussen Tilburg, Leiden (lakenhandel) en Rotterdam. Het archief geeft een goed inzicht in de ontwikkeling van de textielnijverheid in Tilburg en Goirle.
Bladmuziek uit periode rond WOII
De Stichting Omroep Muziek (SOM) start het Metamorfozeproject voor een deel van hun muziekarchief, uit de periode rond de Tweede Wereldoorlog. Het archief bevat bladmuziek van lichte muziek, maar ook hoorspelen van de VARA uit de jaren 30 en de muziek van componisten die aan de NSB gelieerd waren. Bij de bladmuziek zijn de behorende liedteksten opgenomen en bij de hoorspelen is ook de tekst beschikbaar.
Hoorspelen op de radio
De VARA zond, als enige omroep, aan het einde van de jaren dertig hoorspelen uit, met een visie op de toen heersende politieke situatie in Nederland. De lichte muziek uit de jaren dertig en 1940-1945 geeft een beeld van het dagelijks leven tijdens de oorlog en naar welke muziek geluisterd kon en mocht worden. De muziek van de NSB-componisten geeft inzicht hoe zij, in muzikaal opzicht, hun achterban wilden stimuleren.
De radio was indertijd het enige middel waarmee vrijwel de volledige bevolking van Nederland bereikt kon worden. Het was dus voor de meningsvorming van het Nederlandse volk van groot belang wat er uitgezonden werd. De muziek die tijdens deze uitzendingen gespeeld werd, toont duidelijk de verschillen aan tussen hetgeen voor de Tweede Wereldoorlog uitgezonden werd en hetgeen wat tijdens de Tweede Wereldoorlog uitgezonden mocht worden.
Drankbestrijders, antimilitaristen, nieuw-malthusianen en vrijdenkers
Het project van het IISG is voor de collectie archieven van alternatieve bewegingen van:
- de Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van Alcoholhoudende Dranken (NV), 1842-1950
- Internationale Anti-Militaristische Vereeniging (IAMV), 1904-1939
- Nieuw Malthusiaanse Bond (NMB), 1881-1941, 1945-1946
- Vrijdenkersvereniging "De Dageraad", 1856-1963
In de 19e eeuw ontstonden er kleinere bewegingen, die zich vooral richten op (sociaal-) culturele en levensbeschouwelijke aspecten van het streven naar maatschappijvernieuwing. De genoemde organisaties zijn daarvan belangrijke exponenten, waarvan bovendien een groot deel van het archief bewaard is gebleven. Het meeste materiaal beslaat de periode voor 1940, met enkele uitlopers voor de periode hierna.
Uniek voor dergelijke bewegingen is dat het archief van De Dageraad (vanaf 1856) en van de NV (vanaf 1842) tot diep in de 19e eeuw terug gaan. Bijzonder aan het archief van de IAMV is dat hierin voor de periode 1919-1939 de correspondentie en de (financiële) administratie vrijwel volledig is bewaard. Belangrijk in het NMB-archief is dat het veel materiaal bevat over voorlichting en hulp aan de leden, o.a. via consultatiebureaus, Rutgershuizen en de verkoop van voorbehoedsmiddelen.
De wereld verbeteren
Deze collectie archieven representeert vier bewegingen, die zich min of meer naast de gevestigde politieke zuilen ontwikkelden, en zich anders dan politieke partijen rond een thema groepeerden. Binnen elk van de stromingen vond doorlopend debat plaats tussen mensen met uiteenlopende politieke achtergronden over hoe de idealen verwezenlijkt moesten worden, en hoe het ideaal zich verhield tot de gevestigde politieke structuren. Velen van de actieve leden van deze bewegingen waren ook op andere fronten actief, in een breed scala van maatschappelijke en politieke organisaties. Daarmee vormen de archieven een zeer belangrijke bron voor het bestuderen van de geschiedenis van het streven naar mentaliteitsverandering en ‘wereldverbetering’.
De vier thema’s (drankbestrijding, anti-militarisme, neo-malthusianisme en vrijdenkers) zijn over een lange periode significant geweest, en de vier organisaties speelden elk een belangrijke rol op hun gebied. Onderlinge vergelijkingen, naar ontwikkeling, ledenbestand, successen en mislukkingen, en onderzoek naar hun verhouding tot de gevestigde politieke structuren wordt aan de hand van deze archieven mogelijk.
