Elk jaar starten er ongeveer 8 nieuwe projecten voor het traject Archieven en Collecties van Metamorfoze. De looptijd van de projecten varieert van een jaar tot 4 jaar, afhankelijk van de omvang en complexiteit van het materiaal. Zo komen ook elk jaar resultaten van de afgeronde projecten online beschikbaar. Dit jaar heeft tot nu toe 7 afgeronde projecten opgeleverd met duizenden pagina’s gedigitaliseerd archief online.
De projecten in vogelvlucht
Doesburgse brievencollectie (1777-1821)
In Doesburg werd in 1930 op de zolder van het postkantoor een bijzondere kist gevonden met 760 ongeopende brieven. Het zijn brieven die nooit bij de geadresseerden zijn aangekomen.
In de periode vóór de komst van postzegels (1852) werd de porto niet door de verzender maar door de ontvanger betaald. Wanneer de brief niet bezorgd kon worden, omdat de geadresseerde vertrokken was of hij/zij de brief niet wilde hebben, kon de postbode het geld niet incasseren. De postbode probeerde het opnieuw, maar uiteindelijk belandde zo’n brief dan op het postkantoor. Na een bepaalde periode moesten onbestelbare brieven vernietigd worden. Het is bijzonder dat dit met de Doesburgse brieven niet is gebeurd.
De brieven zijn een soort tijdcapsule van het leven rond het jaar 1800. Ze zijn geschreven door mensen uit alle lagen van de bevolking. De inhoud gaat over universele menselijke gevoelens, ideeën, zakelijke- en familierelaties. De meest voorkomende talen zijn het Nederlands, Duits, Frans en Hebreeuws - Jiddisch. Ouders schrijven bijvoorbeeld aan hun zoons die als soldaat in Doesburg gelegerd zijn. We lezen over geldzorgen, bestellingen van stoffen en andere producten. Een bijgesloten strookje papier geeft de maat aan van de schoenen die besteld werden. En natuurlijk zijn er ook liefdesbrieven.
Collecties op papier van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap
Het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap (KOG) is in 1858 opgericht voor het behoud van het Nederlandse culturele erfgoed. De collectie bestaat onder andere uit boeken, tekeningen, prenten, archiefstukken, foto’s, voorwerpen, gevelstenen, waaiers, schilderijen, zegels, charters, munten en penningen. De collectie van het KOG wordt bewaard in het Rijksmuseum in Amsterdam en veel topstukken zijn te zien in de zalen van het museum. Tot op de dag van vandaag wordt verzameld en organiseert het KOG voor haar leden, lezingen, kunstbeschouwingen en excursies.
Via Metamorfoze zijn zes deelcollecties geconserveerd en gedigitaliseerd. Bij een uitbreiding van de projectselectie zijn daar drie deelcollecties aan toegevoegd: Na-oorlogse kunst, ontwerptekeningen en prenten van waaiers en XL-formaten.
1. Historische verzameling der Schutterij (circa 1650-1930)
Deze verzameling werd aan het eind van de 19de eeuw bijeengebracht, toen veel schutterijen ophielden te bestaan. De collectie bevat vele zeldzame pamfletten en boeken (2427), een verzameling prenten en tekeningen (circa 5000) en een schat aan archiefmateriaal met betrekking tot de schutterij en burgerbewapening in Nederland.
2. Charters (1259-1815)
De oorkondeverzameling van het KOG bevat zeer uiteenlopende stukken, zowel chronologisch als geografisch, met oorkondes uit het hele land (168 stuks). De verzameling is in de tweede helft van de 19de eeuw door schenkingen van KOG-leden gevormd.
3. Handschriften (1440-1935)
De handschriftencollectie bestaat uit 110 handschriften. Deze bevat onder meer topografische beschrijvingen, reisverslagen, handschriften met betrekking tot de geschiedenis van Amsterdam, wapenboeken, genealogieën en alba amicorum. De meeste stukken dateren uit de 18de eeuw. De verzameling is in de tweede helft van de 19de eeuw door schenkingen van KOG-leden gevormd.
4. Atlas Amsterdam (1544-2010)
De Atlas Amsterdam is een historisch-topografische atlas met Amsterdam als thema. De Atlas bevat ruim 21.500 topografische tekeningen, prenten, foto’s, spotprenten en ander materiaal op papier. Onderdeel van de Atlas Amsterdam is de collectie architectuur- en ontwerptekeningen.
5. Atlas Zeden en Gewoonten (1600-1983)
De Atlas Zeden en Gewoonten bevat unieke documenten die nagenoeg elk facet van de Nederlandse beschavingsgeschiedenis belichten. Uitstervende beroepen, oude gebruiken en rituelen, alles wat met het dagelijks leven in vroeger tijden te maken had van ambachten, kookboeken, kostuums tot spelletjes en wensbrieven is hier te vinden. De verzameling bevat duizenden prenten en tekeningen ook ingebonden prentwerken, albums, foto’s, knipsels, spelletjes en andere voorwerpen.
6. Atlas Schoemaker (1725-1735)
De Atlas Schoemaker is tussen 1725 en 1735 samengesteld door de Amsterdamse koopman Andries Schoemaker (1660-1735). De atlas bevat topografisch-historische beschrijvingen geïllustreerd met stads- en dorpsgezichten. De 28 delen van de Atlas Schoemaker zijn over zeven Nederlandse instellingen verspreid. Het KOG bezit de tien foliobanden met tekeningen en beschrijvingen van steden, dorpen en kastelen in Noord- en Zuid-Holland (1883 stuks).
- Een deel van deze collecties vind je online via het Rijksmuseum en het KOG. In de aankomende jaren worden de online collecties verder aangevuld. Zie: Metamorfoze – Koninklijk Oudheidkundig Genootschap en KOG Online – Koninklijk Oudheidkundig Genootschap.
Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap 1873-1967 (KNAG)
Een groot deel van het archief van het KNAG heeft betrekking op wetenschappelijke expedities (meer dan 60), met name naar de Nederlandse koloniën in Nederlands-Indië, Nieuw-Guinea, Suriname en de Antillen. De gebieden werden nauwgezet in kaart gebracht, het landschap en de cultuur werd beschreven.
Incidenteel gingen expedities naar India, Centraal-Azië, Arabië, de Andes en Peru, Noord-Amerika en Angola. De laatste expeditie, met de beklimming van de Juliana-top, vond plaats in Nieuw-Guinea in 1959. Onderzoekers vinden hierover een schat aan informatie in de vele verslagen, meetboeken, brieven, financiële bescheiden en het foto- en kaartmateriaal. Vanuit een aardrijkskundige invalshoek was men breder geïnteresseerd, niet alleen in de topografie maar ook in de klimatologische en bodemkundige omstandigheden, de bewoners en de exploitatie van de onderzochte gebieden.
Arti en Amicitiae, Onafhankelijken en Pulchri Studio
De archieven van drie kunstenaarsverenigingen, Arti en Amicitiae(1839-ca. 1950), Onafhankelijken(1912-ca. 1950) en Pulchri Studio (1847-ca. 1950) zijn door het Nederlands Instituut voor kunstgeschiedenis (RKD) en het Gemeentearchief Den Haag gedigitaliseerd.
De verenigingen boden onder meer de mogelijkheid tot het exposeren en verkopen van kunstwerken en faciliteerden het verzenden van werken naar buitenlandse tentoonstellingen.
Arti in Amsterdam en Pulchri in Den Haag groeiden uit tot de grootste kunstenaarsverengingen in ons land. Door een nieuwe groep kunstenaars werd in 1912 een kunstenaarsvereniging opgericht met andere regels: De Onafhankelijken. Daar werden tentoonstellingen georganiseerd waar geen keuring aan vooraf ging, zodat iedere kunstenaar met een vernieuwende visie kon exposeren. De archieven van Pulchri Studio en Arti geven een goed beeld van de kunstenaars en hun werkzaamheden vanaf 1840 tot aan 1950. Het archief van de Onafhankelijken is een mooie bron over de kunstenaars die zich buiten de traditie begaven en naar vernieuwing streefden.
Naast correspondentie bevatten de archieven onder andere jaarverslagen, ledenlijsten, publicaties, rapporten, archiefstukken van de diverse commissies en projecten, tentoonstellingsdossiers, plattegronden, aktes, kasboeken, tekeningen, affiches en foto’s.
- Het archief van Pulchri online op de website van het Haags Gemeentearchief
- Het archief van Arti et Amicitae op de website van het RKD
- Het archief van De Onafhankelijken op de website van het RKD
Oud-Stadsarchief Roermond (1259-1796)
Het Oud-Stadsarchief omvat resoluties en briefwisseling van de magistraat, privileges, costumen en verordeningen (deels in de vorm van oorkonden), stukken inzake vermogensbeheer en inkomsten zoals stadsrekeningen en stukken inzake bestuurlijke taken, maar ook stukken over Roermond als hoofdstad van het Overkwartier van Gelre en gedeponeerde archieven (gilden, parochiekerk en pastoor, aan de kerk gelieerde broederschappen, fundaties en altaren, beurzenstichtingen en instellingen van weldadigheid).
Roermond en het Overkwartier van Gelre waren tot eind achttiende eeuw georiënteerd op de Hanze, Keulen en het Rijnland, de bisschopszetel Luik (tot 1559) en de landshoofdstad Brussel (vanaf 1543). Bronnen van belang voor de historie van het Duitse grensgebied en het huidige België zijn in het Roermondse Oud-Stadsarchief bewaard. Daarnaast bevat het archief stukken van belang voor de geschiedenis van Gelre, het graafschap c.q. hertogdom waartoe Roermond tot eind achttiende eeuw behoorde.
Talrijke stukken hebben betrekking op o.a. de internationale Maashandel, de stadswording en -ontwikkeling tussen Maas en Rijn, de staatkundige geschiedenis, sociaaleconomische ontwikkelingen, belastingen, internationale valuta, de culturele, religieuze en economische betrekkingen tussen de cisterciënzer abdijen van Roermond, Camp en Grafenthal alsmede de geschiedenis van het eerste bisdom Roermond.
- Bekijk het Oud-Stadsarchief Roermond online via de website van het Gemeentearchief Roermond
- Aanvullingen op de oude archieven van de stad Roermond
Archieven Zeeuwse Ambachtsheerlijkheden (1350-2003)
Ambachtsheerlijkheden dateren uit de middeleeuwen en waren bestuurseenheden op het platteland. Ze behoren tot de oudste bestuurlijke vorm van Zeeland. De ambachtsheer of -vrouw had als plaatselijke gezagspersoon invloed op diverse onderdelen van het maatschappelijk leven: bestuur, kerk en religie, landbouw en bestaansgronden, rechtspraak, belastingen en waterstaatzorg. Een ambachtsheer of -vrouw kreeg van de leenheer bepaalde rechten, zoals het tiendrecht (belasting landbouwgewassen), het windrecht (voor molens), het visrecht en andere specifieke rechten, en oefende die rechten uit ten gunste van de dorpsgemeenschap, de openbaar orde en het economische en maatschappelijke leven.
Onder het recht op overheidsgezag viel de aanstelling van de dorpsbestuurders (schout, schepenen en secretaris), uitoefening van rechtspraak en benoeming van de pastoor of predikant. Andere rechten waren het recht van schapendrift (grasetting), plantrecht, jachtrecht, recht van vogelarij (eendenkooi) en zwanendrift. Soms hadden ambachtsheren ook het veerrecht en het recht op kerkgestoelte (herenbank in de kerk).
Bijzonder voor Zeeland is dat ambachtsheren zich ook met de dijkzorg en de afwatering bezighielden. De archieven bieden dan ook een unieke kijk op inpolderingen, de aanleg en het onderhoud van dijken, afwatering en duinbeheer. De Bataafse Revolutie in 1795 maakte een einde aan de heerlijke rechten en hoewel een deel van de ambachtsheerlijke rechten later weer werd hersteld, werd het recht op overheidsgezag niet opnieuw ingesteld. De titel van ambachtsheer of ambachtsvrouw wordt tot op de dag van vandaag nog wel gevoerd.
Het literaire veld (1850-1950) Literatuurmuseum
Deze verzameling is een deel van de collectie van uitgeverijen en tijdschriften die in het eind van de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw een belangrijke rol speelden in de Nederlandse literatuur. Onder andere de archieven van Uitgeverij Contact, Em. Querido, A.A.M. Stols en om tijdschriften als De Gids, Kroniek van Kunst en Cultuur en Groot Nederland.
De archieven bevatten voor een groot deel correspondentie tussen uitgevers, redacteuren en schrijvers. Dat is vaak zakelijke correspondentie, van overleg over contracten tot en met discussies over omslagen en drukproeven. Maar in veel gevallen wordt het literaire werk inhoudelijk besproken en is de communicatie ook persoonlijk van aard. Dit gedigitaliseerde archief maakt onderzoek vanuit de instantie, het literaire veld, mogelijk in plaats van de auteur als startpunt.
- Het archief van het literaire veld komt online via de website van het Literatuurmuseum.
