Van ver en dichtbij: symposium onderzoek conservering boek en papier

Datum: donderdag 5 juni 2025
- 12.30 uur inloop met koffie en thee
- 13.00 uur opening en start van het programma
- 17.00 uur afsluiting met borrel
Locatie: Aula KB, nationale bibliotheek in Den Haag

• Direct aanmelden

Op het programma staat:

• Dr. Carlos Bayod Lucini (Factum Foundation). Seeing the unseen. The Selene project for 3D digitization of library collections. Over digitaliserings- en conserveringsprojecten voor boeken en papier van de Factum Foundation. Wat is de benadering van de Factum Foundation voor het behoud, bestudering en verspreiding van cultureel erfgoed? Welke voorbeelden zijn er over de productie van facsimile's die nieuwe manieren van toegang kunnen bieden?
• Marije Jansen, Leila Sauvage en Dionysia Christoforou (Rijksmuseum). Japanse prenten beter bekeken: onderzoek naar de kleurstoffen in Japanse prenten in de collectie van het Rijksmuseum. Sinds het begin van de 20e eeuw is de collectie Japanse prenten van het Rijksmuseum uitgegroeid tot een indrukwekkende verzameling van meer dan 5.000 prenten, albums en geïllustreerde boeken. Deze collectie omvat belangrijke werken van gerenommeerde kunstenaars uit de Edo-periode, zoals Utamaro, Hokusai en Hiroshige. Bij het verwerven en tentoonstellen van deze prenten stellen we ons steeds weer de vraag: Waar kijken we eigenlijk naar?
  In het Rijksmuseum worden Japanse prenten met regelmaat gepresenteerd in zowel kleine als grotere tijdelijke tentoonstellingen en uitgeleend aan andere musea. Maar wat is de invloed van de tentoonstellingsduur, lichtblootstelling en bewaaromstandigheden op deze gevoelige werken? 
  In 2024 is het onderzoek van start gegaan met financiële steun van Metamorfoze. Hiervoor werkt een multidisciplinair team van restauratoren, onderzoekers en conservatoren van het Rijksmuseum, in samenwerking met het Museum of Fine Arts in Boston. Een selectie van prenten is onderzocht met behulp van non-invasieve fotografische- en analysetechnieken zoals FORS, macro- en micro-XRF, en IR- en UV-fotografie. Op deze manier is er een beter beeld ontstaan van voorkomende pigmenten en kleurstoffen. Het lichtechtheidsonderzoek werd uitgevoerd aan de hand van xenonlichtveroudering en microfading, toegepast op een referentieset van kleurstoffen en pigmenten die kenmerkend zijn voor prenten uit Edo-periode. In deze presentatie delen we de eerste resultaten van dit lopende onderzoek.
• Jan Dijksterhuis (Westerdijk Fungal Biodiversity Institute). Archieven beschermen tegen schimmel met kennis en onderzoek. Het onderzoeksproject richt zich op het evalueren van de risico's van schimmelgroei voor archieven, met drie deelonderzoeken: het opzetten van een referentiecollectie van relevante schimmels, het testen van schimmels op verschillende papiersoorten onder gecontroleerde omstandigheden, en het onderzoeken van groei-eigenschappen en afbraakprocessen. Het doel is om te begrijpen hoe schimmels zich gedragen onder veranderende klimaatomstandigheden en welke maatregelen genomen kunnen worden om schade aan archiefmateriaal te voorkomen. Informatie over schimmelgroei in archieven en de eerste resultaten worden in de presentatie gedeeld.
• Eliza Jacobi (Rijksmuseum van Oudheden). Kleur be-Qenna; een onderzoek naar het gebruik van de pigmenten op de dodenboek papyrus van Qenna. Het doel van dit onderzoek is om de pigmenten die op de papyrus zijn gebruikt te identificeren en de schildertechnieken en materiële aspecten van de opmaak van de papyrus in kaart te brengen. Kunnen we verschillende handen van schrijvers of kunstenaars onderscheiden? Zijn er pigmenten gemengd? Is er gebruikgemaakt van dezelfde pigmenten voor de gekleurde hiërogliefen en de vignetten?
  Eliza vertelt over het onderzoek en het doel, en ze geeft een introductie tot het dodenboek van Qenna. Zij presenteert de eerste bevindingen van het onderzoek en gaat in op de belangrijkste aandachtsgebieden voor de rest van het onderzoek.
• Jaap van der Burg (Burgcon). Veel, vaak en toch veilig. Wat is een optimale oplossing voor het transport van boeken (objecten) tussen het nieuwe magazijn van de KB en hoofdgebouw? Hiervoor is een speciale boekenkar ontworpen. Jaap gaat in op de risicoanalyses, het programma van eisen en de inzet van derden zoals studenten van de TU Delft. Hij eindigt met de actuele stand van zaken.
• Foekje Boersma (KB). If we knew what it was we were doing, it would not be called research, would it? Met de quote van Albert Einstein kijkt Foekje naar hoe de diverse presentaties van de dag bijdragen aan onze collectieve kennis over het behouden van boek- en papieren erfgoed. De KB nationale bibliotheek heeft zelf ook sinds een paar jaar een onderzoeksagenda op het gebied van conservering. Hoe sluit onderzoek aan op de vragen die er zijn op het gebied van erfgoedbehoud? En hoe helpt ons dat in de praktijk in onze zorg voor de nationale bibliotheekcollectie?

Carlos Bayod
Carlos Bayod Lucini holds a PhD in Art History and Theory from Autonomous University of Madrid and a MS in Architecture from Polytechnic University of Madrid. As Project Director at the Factum Foundation, his work is dedicated to the development and application of digital technology to the conservation, study and dissemination of Cultural Heritage. With the Lucida 3D Scanner, Carlos has recorded hundreds of artworks in the World’s main museums, collections and archaeological sites. He is also a frequent speaker about facsimiles and museology and has taught the MS in Historic Preservation at Columbia University (New York) among other institutions.

Marije Jansen
Marije Jansen is sinds 2012 conservator Japanse prenten bij het Rijksmuseum. Ze studeerde Japanse Taal en Cultuur aan de Universiteit Leiden en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Van 2016-2018 was ze research fellow aan Waseda University in Tokyo. Ze maakt deel uit van het onderzoeksproject Japanse prenten beter bekeken, een project om de huidige conditie van de collectie Japanse prenten van het Rijksmuseum beter te begrijpen en verbeterde conserveringsstrategieën te ontwikkelen.

Leila Sauvage 
Leila Sauvage is sinds 2011 papierrestaurator en onderzoeker bij het Rijksmuseum. Daarnaast is zij sinds 4 jaar coördinator en docent boek- en papierrestauratie aan de Universiteit van Amsterdam. Ze was betrokken bij speciale projecten, zoals de technische analyse en conservering van 18e-eeuwse pastels, de technische analyse van Rembrandttekeningen en reconstructies van pre-industrieel Westers blauw papier.

Dionysia Christoforou 
Dionysia Christoforou studeerde Archeologie en Kunstgeschiedenis in Griekenland voordat ze haar Master in de conservering van kunstwerken op papier afrondde aan de Northumbria University, Engeland. Ze werkte als projectrestaurator voor het Walter Crane Archive in de Whitworth Art Gallery, Universiteit van Manchester. Sinds 2008 is ze werkzaam als papierrestaurator bij het Rijksmuseum in Amsterdam. Haar onderzoek richt zich op drukmaterialen en -technieken.

Jan Dijksterhuis
Jan Dijksterhuis is onderzoeker aan het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute en gespecialiseerd in de biologie van schimmels. Sinds 1990 houdt hij zich bezig met uiteenlopende onderwerpen zoals voedselbederf en schimmelgroei in binnenmilieus, waaronder archieven. Zijn onderzoek richt zich onder andere op resistentie tegen antischimmelmiddelen en de biologie van extreem stressbestendige schimmelsporen. Daarnaast bestudeert hij schimmelgroei in gebouwen, de variatie tussen schimmelstammen, en recentelijk ook de interacties tussen schimmels en bacteriën. Dijksterhuis publiceerde meer dan 100 wetenschappelijke artikelen.

Eliza Jacobi
Eliza Jacobi is restaurator van organische materialen bij het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden (NL). Ze is gespecialiseerd in de restauratie van papyrus, perkament, papier en leren objecten. Ze heeft een masterdiploma Kunstgeschiedenis en heeft de vierjarige opleiding tot boek- en papierrestauratie bij het voormalige ICN (nu RCE) in Amsterdam gevolgd.

Jaap van der Burg
Jaap van der Burg is in 1985 afgestudeerd als Restaurator organische Polymeren aan de Opleiding Restauratoren in Amsterdam (nu onderdeel van de UvA). Hij heeft gewerkt voor verschillende werkgevers en was betrokken bij enkele duizenden projecten, groot en klein. Hij heeft zich gespecialiseerd in Preventieve Conservering in de breedste zin des woords. Tegenwoordig is hij werkzaam als zelfstandig consultant onder de naam Burgcon.

Foekje Boersma
Foekje werkt sinds 2018 als hoofd afdeling collectiebehoud bij de KB. Zij houdt zich bezig met de dagelijkse zorg voor de collectie en met de voorbereiding op de aanstaande verhuizing. Daarvoor werkte ze bij de Getty Conservation Institute in Los Angeles als project leider van het Managing Collection Environment Initiative. Eerder werkte ze onder andere bij het Nationaal Archief, was betrokken bij Metamorfoze ABC en de toenmalige cursus Behoudsmedewerker.