De broze wereld van papier onderzocht

Van 2005 tot 2014 werkten medewerkers van de KB, het Nationaal Archief en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed – onder de naam Werkgroep GezOnd –vanuit Metamorfoze samen aan verschillende onderzoeksvragen. De aandachtsgebieden voor onderzoek waren toen onder andere ontzuren, inktvraat, boekverpakken en luchtzuivering. 

Inmiddels zijn hele andere onderzoeksvragen aan de orde. Door moderne technieken en nieuwe inzichten met betrekking tot duurzaamheid ontstaan er tegenwoordig hele nieuwe vragen. Een voorbeeld is het onderzoek van het Rijksmuseum naar de kleurstoffen op Japanse prenten. Ze maken gebruik van infrarood- en UV-fotografie, FORS (Fiber Optic Reflectance Spectroscopy), Macro-XRF, FTIR en Raman. Daarmee kunnen ze analyseren welke kleurstoffen, pigmenten en bindmiddelen voorkomen. Dit levert nieuwe kennis op. Een ander voorbeeld is het onderzoek van de KB en het onderzoek van de TU Eindhoven, dat ingaat op het bouwen van een duurzaam magazijn of archiefgebouw. Hoe bouw je zo’n gebouw en aan welke eisen moet het voldoen?

Vanuit het onderzoekstraject zijn ook drie verschillende schadeatlassen voortgekomen. Het zijn hulpmiddelen voor het herkennen en classificeren van schadebeelden, relevant voor de ontwikkeling van een behouds- en beheerplan. De eerste schadeatlas was de Schadeatlas archieven uitgekomen in 2007. In 2010 volgde de Engelse vertaling. In 2014 is de Schadeatlas bibliotheken gepubliceerd en in 2018 de Engelse vertaling. In 2023 verscheen de Schadeatlas ontwerptekeningen (Ned-Eng). 

Sinds 2023 kun je het hele jaar door een voorstel voor financiering van een onderzoek indienen bij de KB nationale bibliotheek. Conservering is één van de onderzoeksthema's van de Onderzoeksagenda. Hoe je een onderzoeksvoorstel kunt indienen kun je lezen op de website. 
 

• De risico’s van het digitaliseren van Middeleeuwse manuscripten. Van Ilse Korthagen, toen verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.
• Inventarisatie van materieel verval van kantoorkopieën. Janien Kemp, (toen verbonden aan het Stadsarchief Amsterdam)
• De conservering van bouwtekeningen. Hilde Schalkx (Hoogduin ism het Nieuwe Instituut)
• Kansen en valkuilen in archiefbehoud en -beheer. Cristina Duran Casablancas (Stadsarchief Amsterdam (SAA))
• Solvent-gels in paper conservation: new solutions to sticky problems. Françoise Richard van Universiteit van Amsterdam.
• Inzicht door klimaatsimulatie: de casus van het nieuwe magazijn voor de KB nationale bibliotheekcollectie. Foekje Boersma (KB)
   

• Het onderzoek van het Rijksmuseum is gericht op de Japanse houtsneden uit de Edo periode: Japanse prenten beter bekeken. De belangrijkste vraag voor het onderzoek is: met welke kleuren zijn de Japanse houtsneden uit de collectie van het Rijksmuseum gedrukt, wat is de staat van de prenten en hoe kunnen we deze het beste bewaren en tentoonstellen?
• Het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute doet onderzoek naar de risico’s van schimmelgroei op papier tijdens veranderende bewaarcondities. Wat zijn de risico’s van schimmelgroei onder de nieuwe klimaateisen? Het Westerdijk Institute onderzoekt wat de reactie van schimmels (actieve groei en niet-actieve schimmelsporen) is op wisselende klimaatomstandigheden en in hoeverre er een mogelijke opkomst is van droogte minnende schimmels.
• Het Rijksmuseum van Oudheden werkt aan het onderzoek Kleur be-Qenna. Een onderzoek naar pigmenten en verftechnieken in het dodenboek van Qenna. Het doel van dit onderzoek is om de pigmenten die op de papyrus zijn gebruikt te identificeren en de schildertechnieken en materiële aspecten van de opmaak van de papyrus in kaart te brengen.
   

Dit artikel verscheen ook in de onderzoeksrubriek van de IP | vakblad voor informatieprofessionals | 05 / 2025.